ذخایر آب شیرین، امروزه در سراسر جهان به دلیل افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی رو به کاهش است و در مناطق خشک و نیمه خشک، بسیاری از آبهای آبیاری به ویژه آب چاهها تحت تاثیر فرایند شوری قرار دارند. در نتیجه آن، در توسعه کشاورزی و فضای سبز به ویژه در مناطق خشک ایران، بسیاری از مشکلات اساسی به دلیل وجود منابع آب با کیفیت نامناسب است. براساس برآوردها، حدود ۲۰ درصد از مساحت کشور یعنی ۳۴ میلیون هکتار تحت تاثیر درجات مختلفی از شوری قرار دارد. همچنین، حدود ۱۱ میلیارد مترمکعب از ۱۰۰میلیارد مترمکعب منابع آب سطحی کشور دارای میزان شوری بیش از ۱۵۰۰میلیگرم در لیتر است. با توجه به محدودیت منابع آبی کشور، استفاده از آبهاي شور و نامتعارف در مدیریت خشکسالی و راهکار توسعه فضای سبز شهری محسوب میگردد. بهطورکلی پنج مورد از دلایل ایجاد شوری در فضای سبز وجود دارد که به شرح زیر است:
1-پاشیدن نمک ضد یخ در جادهها: نمكهایی که برای ذوب شدن یخ و برف در فصل سرد سال در جادهها استفاده میشود در نهایت محلول نمک ممکن است به خاک منتقل شود و باعث تنش در بعضی از گیاهان فضای سبز گردد.
2- آبیاری با آب شور: آبیاری فضای سبز با آب شور و آب های خاکستری سبب افزایش شوری خاک میشود. به این صورت که بعد از آبیاری خاک با آب حاوی نمک، آب به واسطه تبخیر و تعرق خارج می شود ولی نمك تجمع می یابد. روش مناسب برای حل این مشکل استفاده از آب شیرینکنها است که نمك اضافه را حذف میکند و با این روش میتوان نمك اضافه در خاک را شستشو نمود و باید در نظر گرفت که در خاکهای خشك امکان حذف نمكها نیست.
3-شوری خاک به علت استفاده بیش ازحد از کود و اصلاح خاک: استفاده بیشازحد از کودهای معدنی مانند نیترات آمونیوم و کود حیوانی برای اصلاح خاک میتواند باعث شوری و ایجاد نمك در خاک شود. برای حل این مشکل بهتر است فقط در صورت نیاز گیاه کوددهی انجام شود و پس از استفاده، گیاهان آبیاری کامل شود. کود حیوانی معمولا برای افزایش ماده آلی خاک به منظور اصلاح و افزایش مواد مغذی خاک کاربرد دارد و این کود میتواند نمك زیادی داشته باشد و اگر در مناطقی که خاک آنجا شور است یا زهکشی ضعیفی دارد باید بااحتیاط و دقت مورداستفاده قرار گیرد، در غیر این صورت پس از استفاده باید از آب فراوان برای شستشوی خاک استفاده کرد تا نمكهای اضافه از محیط ریشه گیاه خارج شوند.
4-خاکهای شور: چنین خاکهایی در نتیجه شکلگیری نمك در هنگام هوازدگی مواد سنگی مادری یا در محیطهای خشك که تبخیر بیش از بارش است منجر به تشکیل نمك در خاک میشود. نمونه بارز در این خصوص در اطراف دریاچه نمك قابل مشاهده است. در این مناطق آب شور به خاک اطراف نفوذ میکند و پس از تبخیر، غلظت نمك را در خاک افزایش میدهد. شهرکسازی در این مناطق باید با مدیریت بسیار دقیقی انجام شود و گیاهان شور پسند برای کشت در فضای سبز انتخاب گردند.
5- خاکهای سدیم بالا: در این خاکها سدیم تبادلی نسبت به کلسیم و منیزیم تبادلی بالاتر است. وجود سطوح بالای سدیم باعث تخریب ساختمان خاک شده و منجر به کاهش تهویه و مشکلات نفوذ آب می گردد. خاکهای سدیمی همچنین دارای مقادیر pHبیشتر از 5/8 هستند که میتواند در جذب برخی از عناصر غذایی توسط گیاه تأثیر بگذارد. این خاکها معمولا در مناطق مسطح که در آن سطح آب بالا بوده و زهکشی ضعیف است، مشاهده میشوند. در سطح خاکهای سدیمی معمولا پوستههای با رنگ سیاه یا سفید دیده میشود
منبع:
1-خلج، م. ع. و هاشمی نژاد، ی. 1399. شوری خاک و معرفی برخی گیاهان زینتی متحمل به شوری. انتشارات پژوهشکده گل و گیاهان زینتی، موسسه تحقیقات علوم باغبانی
2- هاشمی، س. و مداح حسینی، ش. 1399. استفاده از گیاهان زینتی متحمل به شوری در گسترش فضای سبز شهری. دومین همایش بین المللی شوروزی