همزیستی هماهنگ بین انسان و طبیعت یک چالش مهم در مقیاس جهانی است. اکوسیستم شهری به شدت تحت تأثیر مداخلات انسانی قرار گرفته و فضاهای سبز به عنوان عناصر جدایی ناپذیر اکوسیستم‌های شهری، نقش اکولوژیکی زیادی ارائه می دهند. این اهمیت اکولوژیکی نه تنها محیط زیست بوم شهری و کیفیت زندگی شهروندان را بهبود می بخشد، بلکه به عنوان بازتابی از شرایط جامعه و میراث فرهنگی شهر عمل می کند. گیاهان بخش مهمی از مناظر فضای سبز هستند. استفاده علمی و معقول از گیاهان بومی می­تواند محیط اکولوژیکی شهری و ویژگی های مناظر شهری را بهبود بخشد و استاندارد فضاهای سبز گیاهی را بالا ببرد.

گیاهان بومی مزایای بیشماری را در حیطه فضای سبز شهری ایجاد می کنند. در درجه اول، فراوانی و مقرون به صرفه بودن آنها باعث شده که این گیاهان پس از یک فرایند کوتاه حداقلی به راحتی قابل دستیابی و حمل و نقل برای استفاده در فضای سبز شهری باشند. علاوه بر این، گیاهان بومی به دلیل وجود سالیان متمادی در منطقه، سازگاری قوی با شرایط رشدی محل، نوع خاک و سایر عوامل مرتبط از خود نشان می دهند. در نتیجه، این گیاهان در مقایسه با گیاهان غیر بومی جلوه بیشتری دارند و در نتیجه ویژگی‌های متمایز مناظر شهری را افزایش می­دهند. علاوه بر این، نگهداری و مدیریت گیاهان بومی چالش‌های کمتری دارد و در نتیجه هزینه نگهداری را کاهش می‌دهد.

با این وجود، در طراحی‌های منظر شهری معاصر، گیاهان بومی اغلب کمتر موردتوجه قرار گرفت. به طوریکه تمایل به استفاده از گونه های غیربومی در فضاهای سبز بسیار زیاد است. این پدیده منجر به ایجاد یک منظر شهری یکنواخت شده که در همه شهرها تکرار گردید و تنوع زیستی را در شهرها به شدت کاهش داد که در نتیجه آن به طور مستقیم بر ویژگی­های منظر و انعطاف پذیری اکولوژیکی فضاهای سبز شهری تأثیر می­گذارد و اثرات مخرب قابل توجهی بر اکوسیستم های شهری ایجاد می­کند.

بنابراین، درک نقش گونه های بومی در مناظر شهری بسیار مهم و ضروری است. علاوه بر این، برای بهبود ویژگی‌های منظر و تنوع زیستی مناظر شهری، ترکیب گیاهان بومی با عملکرد اکولوژیکی و جنبه های اقتصادی به عنوان یک مانع مهم در فضاهای سبز شهری معاصر پدیدار شده است. در نتیجه، نیاز مبرمی به تحقیقات جامع در مورد استفاده از گیاهان بومی هر منطقه در بازطراحی مناظر شهری وجود دارد.

ایجاد فضای سبز در شهرهای مختلف کشور باید بر اساس شرایط آب و هوایی و تنوع گیاهی هر منطقه انجام گردد و با توجه به محدودیت آب در اکثر نقاط کشور استفاده از گیاهان بومی و سازگار در اولویت قرار گیرد و خوشبختانه تنوع بالایی از گونه‌های گیاهی بومی قابل کاربرد در فضای سبز در هر منطقه وجود دارد که دارای ویژگی‌های متمایز از جمله ویژگی‌های زینتی، تحمل استثنایی به خشکی و ویژگی‌های خاص هستند. استفاده از گیاهان بومی هر منطقه با توجه به عدم نیاز به سازگار شدن گیاه با محیط و صرفه‌جویی در انجام آزمون ‌وخطای ورود گونه‌های جدید به محیط شهری موضوعی است که بایستی متولیان عرصه‌های فضای سبز به آن اهمیت داده و سرمایه‌گذاری نمایند. الهام از طبیعت در زیباسازی فضای سبز با استفاده از گیاهان بومی منطقه، چالش‌های گیاهان زینتی وارداتی را ندارد و با صرف هزینه‌های کمتر می‌توان در راه رسیدن به فضای سبز مناسب قدم برداشت. در واقع، با ورود گیاهان بومی در فضاهای سبز، بهینه‌سازی ساختار جوامع گیاهی شهری، افزایش تنوع زیستی و پایداری شهری و ارتقای جنبه‌های زیبایی شناسی فضای سبز شهری امکان‌پذیر می شود. با این حال، به دلیل عدم تحقیقات کاربردی در جهت شناسایی و تولید گیاهان بومی، گونه‌های گیاهی بومی موجود برای استفاده در فضاهای سبز محدود است و بازار نهالستانی با عرضه گیاهان بومی متنوع وجود ندارد. علاوه بر این، برخی از گیاهان بومی ارزش زینتی پایینی دارند، که نمی تواند تقاضای بازار را برآورده کند و گزینه‌های انتخاب گیاهان بومی توسط طراحان فضای سبز را محدود می‌کند. همچنین، به دلیل عدم اطلاعات کافی در مورد جنبه‌های مختلف گیاهان بومی، متولیان عرصه‌های فضای سبز تمایل دارند به الگوهای موجود در طرح کاشت گیاهان تکیه کنند و تلاشی برای استفاده از گیاهان بومی جدید نکند که این امر منجر به فقدان انگیزه در بازار نهالستان ها برای توسعه و تولید گیاهان بومی جدید می شود. بنابراین، تحقیقات محدود در مورد ویژگی‌های منظر گیاهان بومی هر منطقه و عدم وجود تکنیک‌های کشت برای نهال‌های گیاهان بومی منجر به نرخ کم استفاده از گیاهان بومی و عدم توجه به آنها در مناظر شهری کشور شده است. علاوه بر این، حضور گیاهان غیربومی در فضاهای سبز شهری کشور چالش مهمی برای تعادل اکولوژیکی و پایداری مناظر شهری ایجاد می‌کند. بنابراین، به منظور بهبود پایداری فضاهای سبز شهری، انجام تحقیقات مربوط بر روی گیاهان بومی در هر منطقه ضروری است.

گیاهان بومی در فضاهای سبز شهری دارای عملکردهای اکولوژیکی مهم متعددی هستند. این گیاهان زیستگاه‌ها و منابع غذایی مناسب برای سایر موجودات زنده را فراهم می کنند و تنوع زیستی را در اکوسیستم‌های شهری ارتقا می‌دهند. گیاهان بومی به طور موثری منابع آب را در محیط‌های شهری به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک مدیریت می کنند، همچنین فرسایش خاک را کاهش می دهند و حتی کیفیت آب را تا حدودی تصفیه می کنند، مواد مضر موجود در هوا به آنها می چسبند و در نتیجه کیفیت هوای شهری را بهبود می بخشند و نهایت، تنوع و ظاهر جذاب گیاهان بومی سبب افزایش ارزش اکولوژیکی فضاهای سبز شهری، افزایش کیفیت زندگی ساکنان شهری می‌شود. این کارکردها برای ثبات و توسعه پایدار اکوسیستم‌های شهری بسیار مهم هستند. بنابراین، گیاهان بومی به کار رفته در فضاهای عمومی شهری از نظر منظر و عملکرد اکولوژیکی پتانسیل خاصی دارند. با افزایش حضور گیاهان بومی در فضاهای سبز شهری، می‌توان از عملکردهای مهم اکولوژیکی آنها در اکوسیستم‌های شهری استفاده مؤثری کرد و کمک مثبتی به توسعه پایدار و ساختار اکولوژیکی شهرها کرد.

منابع:

Liu, X.; Li, C.; Zhao, X.; Zhu, T. 2024, Arid Urban Green Areas Reimagined: Transforming Landscapes with Native Plants for a Sustainable Future in Aksu, Northwest China. Sustainability, 16, 1546. https://doi.org/ 10.3390/su16041546