تغییرات اقلیم
سطح فضای سبز در یک شهر، روش طراحی منظر و دسترسی به فضای سبز شهری به طور بالقوه بر سلامت، شادی، آسایش، ایمنی و امنیت ساکنان شهری تأثیر میگذارد. در نتیجه، هر عاملی که بر فضای سبز شهری تأثیر بگذارد (مانند تغییرات اقلیمی) به طور مستقیم یا غیرمستقیم سبک زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد. امروزه به طور قطعی پذیرفته شده است که آب و هوای ما در حال گرم شدن است و تغییر اقلیم یکی از مهم ترین مسائل زیست محیطی زمان ما است. بسیاری از چالشهای زیست محیطی در دنیای ما مانند کمبود آب، سیل، بالا آمدن سطح آب دریاها، تغییر در تنوع زیستی، کاهش کیفیت هوا، افزایش وسعت و تعداد آتش سوزی های جنگلی و تغییر در وسعت و مکان پوشش گیاهی در مقیاس فضای سبز، به طور قابل توجهی مرتبط با تغییرات آب و هوایی هستند. در فضای سبز علیرغم به کارگیری تمامی شرایط نگهداری و مدیریت در منظر شهری، اقلیم منطقه همچنان مهمترین عاملی است که کنترل کننده تعداد گونهی گیاهی و “رفتار”، “فیزیولوژی” و “فنولوژی” آنها در منظر شهری است.
تغییر در آب و خاک، طوفانهای شدید و افزایش دما اثرات قابل توجهی بر بیماریهای قارچی و آفات حشرات و در نتیجه رشد درختان خواهد داشت. علاوه بر این، تغییرات اقلیمی میتواند منجر به افزایش استفاده شهروندان از ریزاقلیمهای خنکتر در فضای سبز شهری به ویژه در زمانهای که دما بالا است، گردد. این افزایش در استفاده از فضای سبز، فشار بیشتری را بر رشد پوشش گیاهی و به ویژه نواحی چمنکاری ایجاد میکند.
طولانیتر شدن دورههای زمستانی بدون یخبندان و سایر تغییرات دما به دلیل تغییرات اقلیمی، شروع به تأثیرگذاری بر فصل رشد در بیشتر نقاط جهان و کشور ما ایران میکند، به طور کلی، با هر درجه گرم شدن سالانه دمای هوا، به این معنی است که فصل رشد تا سه هفته در نواحی جنوب و 5/1 هفته در مناطق شمالی در جهان افزایش مییابد. بر این اساس، انتظار میرود که تا دهه 2050، دمای آستانه بهار 1 تا 3 هفته زودتر از زمان کنونی مشاهده شود و از طرف دیگر دماهای سرد زمستانی 1 تا 3 هفته دیرتر شروع میشوند. وقتی فصل رشد طولانیتر باشد، همانطور که توسط محققان مختلف تایید شده است، بر روی فنولوژی گیاهان تأثیر میگذارد. این به نوبه خود، تعدادی از فرآیندهای بعدی از جمله گلدهی زودرس، ظهور برگ و بلوغ گیاه را به اضافه تأخیر در ریزش برگ، طولانی شدن گلدهی تا فصل زمستان، گلدهی خارج از فصل در گیاهان پیازی بهاره و رشد مداوم چمنها تشویق میکند و در نتیجه هزینههای نگهداری را افزایش میدهد. بنابراین، چرخه رشدی گیاهان فضای سبز به دلیل ماهیت تغییرات آب و هوایی آینده دچار تغییر و تحول خواهد شد. این تفاوتها در مناطق شهری که فنولوژی گیاهی در حال حاضر به شدت تحت تأثیر جزیره گرمایی شهری قرار گرفته است، حداکثر خواهد بود. علاوه بر این، سطوح بالاتر CO2 در ترکیب با دمای بالا، میزان رشد و سرعت رشد گونههای گیاهی را افزایش میدهد. در نتیجه، گیاه علفی یک ساله دوره رشد آنها سریعتر تمام میشود. همچنین، درختانی که مدام دچار تنشهای غیرزیستی مختلف از خشکی، دما و … میشوند، به دلیل ضعف درخت به حمله آفات و عوامل بیماریزای مختلف حساس میشوند.
تغییرات آب و هوایی میتواند رشد انواع گیاهان موجود در یک منطقه که تاکنون سازگار بودند را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان نمونه، در سالهای اخیر، درختان چنار در مناطق مرکزی کشور ما به دلیل کمبود منابع آب و تنشهای مختلف رطوبتی و دمای دچار خزان و زوال زودرس میشوند که نشاندهنده عدم سازگاری گونه مورد نظر با شرایط تغییرات اقلیمی به وجود آمده است. از طرفی برخی از گونهها مثل خرزهره، زیتون و … که قبلاً به دلیل سرمای شدید در زمستان این مناطق دچار سرمازدگی میشدند در سالهای اخیر با چنین چالشی روبرو نشدند و از توانایی بیشتری برای انطباق با تغییرات آب و هوایی برخوردار هستند. بنابراین، ارزیابی و رصد وضعیت گیاهان فضای سبز هر منطقه و شناسایی و معرفی گیاهان جدید و سازگار به منظور افزایش تنوع گیاهی ضروری است.
به دلیل تغییرات اقلیمی، فرصتها و همچنین تهدیدهای جدید وجود خواهد داشت. اگرچه با تغییر اقلیم اثر منفی بر فضای سبز ایجاد میشود، با این حال فرصتهای جدید هم به وجود میآید. به طوریکه این وضعیت می تواند سبب ایجاد تعادل بین گیاهان سازگار جدید و ناسازگار به شرایط موجود گردد و این فرصت وجود دارد که تعداد زیادی از گیاهان جدید در پاسخ به شرایط آب و هوایی در حال تغییر معرفی شوند.
ادبیات تغییرات اقلیمی نشان می دهد که در سال های آینده، تعدادی از گونه هایی که در برنامههای کاشت عمومی گنجانده شدهاند، دیگر پایدار و سازگار نخواهند بود. در این زمینه راهحل استفاده از گونههای سازگار با هر منطقه مورد نظر است. به عنوان مثال، در آمریکای شمالی، اجرای گستردهای از طراحی طبیعت گرایانه با استفاده از گونههای عمدتاً بومی مورد توجه قرار گرفته است، در حالی که، در کشورهای اروپایی، بسته به انواع مختلف عوامل فرهنگی و اکولوژیکی، از هر دو گونه غیربومی و بومی سازگار استفاده شده است.
نکته مهم این است که برخی از گونههای مورد استفاده در طرحهای طراحی کاشت در نقاط مختلف کشورما، در حال حاضر، از نقطه نظر آب و هوایی به خوبی با مکانهای فعلی خود هماهنگ نیستند. برای اطمینان از دستیابی به مناظر شهری پایدار، ترکیب طیف گستردهتری از گونههای بومی و غیربومی که به خوبی با تغییرات آب و هوای سازگار هستند، ضروری است.
منبع:
Alizadeh, B. and Hitchmough, J., 2019. A review of urban landscape adaptation to the challenge of climate change. International Journal of Climate Change Strategies and Management, 11(2), pp.178-194.